Zomeroverpeinzingen: Welke digitale keuzes doen ertoe?

03 juli 2025

De zomer is het moment bij uitstek om afstand te nemen, terug te blikken en vooruit te kijken. Wat speelt er in de informatievoorziening van lokale overheden en wat verdient nu echt aandacht?

In deze nieuwsbrief nemen we je mee langs thema’s die volgens ons om actie vragen. Van digitale soevereiniteit tot wetgeving en van AI tot het verschoven ravijnjaar.

Digitale soevereiniteit: tijd voor andere keuzes?

Het onderwerp ‘vendor lock-in’ is terug van weggeweest. Waar eerder afzonderlijke applicaties voor afhankelijkheid zorgden, zijn het nu complete ecosystemen. Microsoft speelt hierin een dominante rol, met slimme licentiestructuren die gemeenten steeds verder in het eigen ecosysteem trekken. Gemak en integratie aan de ene kant, maar een afnemende keuzevrijheid aan de andere. Deze afhankelijkheid brengt risico’s met zich mee, zoals Amerikaanse wetgeving (bijv. de CLOUD Act) die Microsoft kan dwingen data van EU-klanten te overhandigen.

Een recent voorbeeld benadrukt de risico’s. De hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof in Den Haag, Karim Khan, verloor in mei de toegang tot zijn e-mail na Amerikaanse sancties. Dit roept de vraag op: hoe kwetsbaar zijn wij als overheid? Is het niet hoog tijd om serieuze alternatieven te verkennen? Digitale soevereiniteit is geen abstract begrip meer, maar een strategische noodzaak.

Het ravijnjaar verschuift naar 2028

Ooit gehekeld als het ravijnjaar, stond 2026 bekend als het moment waarop € 2,4 miljard aan rijksmiddelen zou wegvallen. Inmiddels lijkt die klap iets uitgesteld, maar daarmee verschuift de echte pijn naar 2028. Vooral op het sociaal domein, denk aan jeugdzorg, moeten gemeenten dan opnieuw flink inleveren.

Wat betekent dit? Dat de jaren 2026 en 2027 enige ademruimte bieden, maar ook een vals gevoel van veiligheid kunnen geven. De strategische vergissing zou zijn om die tijd te verspillen. Juist nu is het moment om structurele investeringen te doen in digitale transformatie, data, AI en slimme ICT-keuzes. Door processen, dienstverlening en besluitvorming te digitaliseren, kun je kosten beheersen en de kwaliteit verbeteren. Niet als bezuinigingsmaatregel, maar als investering in veerkracht.

AI: tussen koudwatervrees en cowboyverhalen

De Europese AI-Act is inmiddels van kracht. Sinds februari 2025 gelden de eerste verplichtingen, waaronder een verbod op AI-systemen met onaanvaardbaar risico. Organisaties die AI gebruiken moeten vanaf die datum ook zorgen dat medewerkers AI-geletterd zijn. Generatieve AI-modellen zoals ChatGPT worden niet als hoog risico geclassificeerd, maar er komen transparantie-eisen aan: content moet worden gemarkeerd als AI-gegenereerd en er moeten maatregelen zijn tegen illegale outputs. Dit alles betekent dat gemeenten nu formeel aan de slag moeten met AI-beleid en strategie.

Wie grip wil houden, moet nu in actie komen. Niet alleen juridisch, maar ook bestuurlijk en organisatorisch. Begin met een duidelijke visie en strategie: wat wil je als organisatie bereiken en hoe kan AI daarin bijdragen? Bepaal welke toepassingen wenselijk en ethisch verantwoord zijn, en welke niet. Onthoud: AI is geen doel op zich, maar een middel. Tegelijkertijd is waakzaamheid geboden. In tijden van hype duiken ook de ‘AI-cowboys’ op: leveranciers die slimme toepassingen beloven zonder oog voor publieke waarden of lange-termijnconsequenties. Laat je niet iets aansmeren dat je niet kunt uitleggen.

Kortom, tussen koudwatervrees en cowboyverhalen ligt de middenweg: informeer je grondig, ontwikkel een strategie, investeer in kennis (AI-geletterdheid) en governance, en experimenteer voorzichtig waar het waarde kan toevoegen. Zo behoud je als overheid de grip op AI en benut je de kansen, zonder in valkuilen te stappen.

Met architectuur en GGM werken aan overzicht, niet aan stapels

Architectuur is meer dan een technisch schema. Het is een manier om inzicht en sturing te creëren. Samen met klanten zijn we druk bezig met de vraag: hoe passen we het Gemeentelijk Gegevensmodel (GGM) op een zinvolle manier toe?

De gedachte achter het GGM is sterk: uniforme datastructuren als fundament voor samenwerking en innovatie. Concreet betekent dit dat alle gegevensobjecten (zoals inwoners, vergunningsaanvragen, adressen, etc.) op een gestandaardiseerde manier worden beschreven. Dit vergemakkelijkt de uitwisseling en integratie van data tussen verschillende applicaties en gemeenten. Het sluit aan bij de Common Ground-principes: scheiding van applicatie- en gegevenslaag, gegevens bij de bron houden, en leverancier-onafhankelijkheid bevorderen.

Maar de praktijk is weerbarstig. In BlueDolphin proberen we het GGM te visualiseren en toegankelijk te maken, met toenemende belangstelling. Toch komen de echte voordelen pas later: bij applicatievervanging, datamigraties of procesoptimalisatie. Mits goed geïmplementeerd, bespaar je dan veel tijd en geld. Het GGM kan dus een mooie oplossing bieden om meer grip te krijgen op de informatiehuishouding.

De Wmebv is meer dan een digitale voordeur

De Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer (Wmebv) gaat in op 1 januari 2026. Uit de praktijk blijkt dat het een flinke uitdaging wordt om op tijd te voldoen. En terecht, want deze wet vraagt om meer dan alleen een digitale voorkant.

Wie het slim aanpakt, ziet in de Wmebv geen loutere last, maar juist een kans om de digitale dienstverlening naar een hoger plan te tillen. In plaats van enkel “vinkjes te zetten” voor compliance, kun je gerichte verbeteringen doorvoeren die zowel jou als de inwoner ten goede komen. Een voorbeeld is het inzetten van de MijnServices die de VNG met koplopergemeenten ontwikkelt. Zo is er de MijnZaken-service, een soort “track & trace” voor lopende aanvragen van inwoners. Dit verhoogt de transparantie en vertrouwen, en leidt tot minder telefoontjes over de status, omdat inwoners zelf 24/7 inzicht hebben. Tegelijk is het intern ook waardevol: ambtenaren krijgen via MijnZaken meer inzicht in de voortgang en kunnen burgers sneller van actuele informatie voorzien.

Daarom adviseren we om de wet in twee sporen aan te pakken. Begin met de digitale voorkant: welke producten en diensten moeten beschikbaar worden? En verken parallel de technische en organisatorische mogelijkheden. Ga in gesprek, met ons, met VNG en ontdek waar je het slimst kunt beginnen.

Gebruik de zomertijd

Deze zomer is het moment om even afstand te nemen en strategisch vooruit te kijken. Of het nu gaat om digitale autonomie, financiën, AI, data-architectuur of wetgeving, in alle vijf de thema’s geldt dat proactief handelen loont. Gebruik de relatieve rust van de zomer om plannen te smeden en initiatieven in gang te zetten. Zo creëer je rust in je hoofd en ambities op papier. Wie nu de juiste keuzes maakt, bouwt aan een veerkrachtige, toekomstbestendige gemeente. En heb je hierbij hulp nodig of wil je sparren over een zomeractieplan? Wij denken graag met je mee, meer actie, minder afwachten!

Neem contact op met Thomas Beniers of een van onze andere medewerkers voor meer informatie of een kennismaking.

We wensen je een hele fijne zomer toe!