Gemeente Rijswijk aan de slag met digitaal waardenkader

16 oktober 2025

Verantwoord innoveren met data en AI

Digitalisering, werken met data en artificiële intelligentie (AI) biedt kansen voor gemeenten en lokale overheden. Bijvoorbeeld voor het verbeteren van de dienstverlening, efficiënter maken van werkprocessen en het onderbouwd toetsen van de effectiviteit van beleid. De inzet van deze digitale middelen brengt ook nieuwe verantwoordelijkheden mee. We willen voorkomen dat algoritmes leiden tot verkeerde besluiten, discriminatie, framing of inbreuk op de privacy van inwoners.

Ook de gemeente Rijswijk is zich bewust van deze risico’s. Daarom hebben zij Native Consulting gevraagd te helpen met het opstellen van een digitaal waardenkader. In deze nieuwsbrief vertellen we meer over wat een digitaal waardenkader inhoudt en hoe we dat samen met de gemeente Rijswijk hebben vormgegeven.

Aan de slag

Om verantwoord gebruik te maken van data en AI, is een ethische reflectie nodig. Dat betekent dat we onszelf actief de vraag stellen of het effect van deze technologie ook goed is voor de maatschappij. Om hier richting aan te geven stellen steeds meer organisaties een digitaal waardekader op: een set aan normatieve regels die de organisatie helpt innovatieve technologie te voorzien van een kader.

Kijk bijvoorbeeld eens naar het waardenkader van Amsterdam of de gemeente Utrecht. Ook de gemeente Rotterdam publiceerde recent een waardenkader voor digitale toepassingen. Een waardekader helpt om het doel van het digitale middel, het verantwoord gebruik van data of AI en de rechten van de inwoner of ondernemer centraal te stellen.

Waarom een eigen waardenkader?

Vanuit de Rijksoverheid en de VNG zijn er verschillende richtinggevende kaders opgesteld voor lokale overheden die aan de slag gaan met data en AI. Bijvoorbeeld ‘Principes voor de Digitale Samenleving’ van de VNG of de Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO). Toch is het hebben van een eigen waardenkader belangrijk. Hiermee kun je de normen en waarden van de eigen organisatie centraal stellen. Deze waarden zijn namelijk afhankelijk van de maatschappelijke context, de specifieke uitdagingen van de organisatie, maar ook van de politieke kleur van het bestuur. Zo verandert digitale ethiek van iets abstracts naar een kader dat echt past bij de organisatie en de inwoners.

De uitdaging van Rijswijk

Bij het ontwikkelen van het algoritmebeleid wilde de gemeente Rijswijk niet alleen technische en juridische kaders hanteren, maar ook het morele en maatschappelijke perspectief meenemen. Dat vroeg om een breder kader dat richting geeft bij digitale keuzes.

Samen met Marleen de Bie, strategisch informatieadviseur bij de gemeente, werkten we aan dit waardenkader. We vroegen haar naar haar ervaring.

Waarom is het volgens jou belangrijk dat gemeenten met digitale ethiek aan de slag gaan?

“Omdat digitalisering en AI steeds meer mogelijkheden bieden. Maar niet alles wat kan, is ook noodzakelijk om te doen. Gemeenten hebben een maatschappelijke taak en verantwoordelijkheid richting inwoners. Daarom is het belangrijk dat we bewuste keuzes maken en toetsen of wat we doen ook verantwoord, transparant en uitlegbaar is.

De urgentie zat voor ons in het feit dat we gaan experimenteren met AI en dat we daar als organisatie goed voorbereid en bewust in willen stappen.”

Waar heeft onze aanpak jullie mee geholpen?

“De aanpak heeft gezorgd voor meer bewustzijn en inzicht in wat digitale ethiek eigenlijk betekent. Het heeft ons geholpen om hierover in gesprek te gaan binnen verschillende lagen van de organisatie en samen te formuleren welke waarden bij ons passen als gemeente Rijswijk.

De grootste eyeopener was hoe verschillend mensen binnen de organisatie naar ethiek en digitalisering kijken. De gesprekken met uiteenlopende afdelingen maakten duidelijk dat digitale ethiek niet alleen iets is voor IT of beleid, maar juist iedereen raakt – van beleidsadviseur tot uitvoering.”

Hoe heeft Native de opdracht uitgevoerd?

“Zij hebben ons geholpen met procesbegeleiding en de structuur. Ze boden houvast in een complex onderwerp, zorgden dat we de juiste mensen aan tafel kregen en hielpen ons de vertaalslag te maken van abstracte principes, naar iets dat past bij onze praktijk.”

Wat zijn belangrijke tips voor andere gemeente?

“Zorg voor een breed gedragen proces: betrek mensen uit verschillende lagen en afdelingen, zodat het waardenkader echt van de organisatie wordt. Denk ook meteen na over de implementatie – hoe zorg je dat het niet bij papier blijft?”

Hoe gaan jullie verder met digitale ethiek in de organisatie?

“We gaan het waardenkader en ethisch beleid verder implementeren in onze werkprocessen. Daarbij kijken we ook naar borging in rollen, zoals een ethisch adviseur of AI compliance officer, zodat het onderwerp structureel onderdeel wordt van besluitvorming en innovatie.”

De opbrengst: een digitaal waardenkader voor de gemeente Rijswijk

Op dit moment ligt het digitale waardenkader van de gemeente Rijswijk samen met het gloednieuwe algoritmebeleid klaar voor besluitvorming. Tijdens de sessies zijn de eerste stappen gezet om bewustwording in de organisatie verder te brengen en hebben de deelnemers een beter begrip gekregen van digitale ethiek en de inzet van het waardenkader.

Meer weten?

Wil je meer weten over digitale ethiek of met jouw organisatie een digitaal waardenkader ontwikkelen, neem dan contact met ons op.

Native helpt organisaties verder met het stappenplan digitale ethiek: in 10 stappen naar een doordacht proces voor ethische afwegingen bij innovatieve digitale projecten. Zo krijgt je organisatie grip op verantwoorde innovatie – met oog voor privacy, inclusiviteit, veiligheid en publieke waarden. Nieuwsgierig? Neem contact op met Tessa Koelewijn of Ollie Peijnenburg.