Waarden als navigatie-instrument: oriëntatie in een bewegende wereld

30 oktober 2025

AI verandert de manier waarop we werken, leren en besluiten nemen. Het gaat daarbij niet alleen om technologie, maar vooral om mensen. Dit vraagt van medewerkers om continu leren, reflectie en het aanleren van gezonde gewoontes. Medewerkers moeten namelijk niet alleen AI gebruiken, maar ook verantwoorde en bewuste keuzes maken en daarin verantwoordelijkheid nemen.

Native ziet gedeelde waarden als een belangrijk navigatie-instrument dat richting geeft in dit leerproces, zoals ook te zien is in onze visie op data-ethiek. Ze zorgen ervoor dat organisaties ook in nieuwe, onbekende situaties zoals AI de juiste keuzes kunnen maken. Zoals een sextant navigators helpt met het bepalen van hun positie aan de hand van vaste sterren, helpen waarden organisaties koers te houden in een voortdurend veranderende wereld. Daarnaast helpen waarden medewerkers bij het aanleveren van gezonde keuzes, omdat zij zich hier altijd op kunnen oriënteren. Het doel is om als organisatie en individu bewust positie te bepalen en koers te kiezen, en dus niet blind de richting van technologie te volgen.

Waarom gedeelde waarden belangrijk zijn

Gedeelde waarden zijn de overtuigingen die een organisatie verbinden: het gemeenschappelijke besef van wat juist, wenselijk en belangrijk is in handelen. Ze geven richting aan keuzes, vooral in situaties waar regels en protocollen nog ontbreken, zoals bij de inzet van AI. Denk aan waarden als transparantie, duurzaamheid, rechtvaardigheid, maar ook aan minder voor de hand liggende waarden zoals onderzoekende houding, menselijkheid of toekomstgerichtheid. Samen vormen ze het oriëntatiepunt waarmee medewerkers kunnen afwegen, leren en koers houden in een steeds veranderende context. Door waarden centraal te stellen:

worden spelregels en werkafspraken dynamisch, in plaats van star;
kan de strategie meebewegen met nieuwe inzichten en wetgeving;
krijgen medewerkers houvast, terwijl ruimte voor experimenten behouden blijft.

Op deze manier maken waarden de relatie tussen visie en praktijk concreet: medewerkers vormen een gezonde relatie met AI, experimenteren veilig en begrijpen hoe dagelijkse keuzes samenhangen met kernwaarden.

Waarden in de praktijk

Nu we weten waarom waarden belangrijk zijn, is de vraag: hoe formuleer en borg je deze waarden?

Het onderzoek van Sung & Kim (2021), experts op het gebied van bestuurskunde en informatievoorziening, biedt een praktisch en holistisch raamwerk dat gebruikt kan worden om gedeelde waarden concreet te maken en in de praktijk te verankeren. Wij gebruiken dit raamwerk om gedeelde waarden te formuleren en te borgen. De vier bouwstenen zijn:

Doel van de organisatie: Formuleer een positief veranderdoel dat medewerkers verbindt. Werk samen aan waarden die richting geven en het mogelijk maken om werkafspraken en strategie snel aan te passen.
Transformationeel leiderschap: Leiders tonen visie en voorbeeldgedrag en ondersteunen actief het gebruik van waarden. Zij bewaken dat werkafspraken en strategie aansluiten bij de kernwaarden en sturen bij wanneer nodig.
Participatie en communicatie: Faciliteer co-creatie, feedbackloops en open communicatie. Organiseer experimentlabs of pilots waarin medewerkers bijdragen aan het bijstellen van werkafspraken en strategie.
Opleiding en training: Ontwikkel kennis, vaardigheden en houdingen zodat medewerkers verantwoord kunnen experimenteren en snel kunnen inspelen op nieuwe omstandigheden.

Native in actie

Bij Native Consulting ondersteunen wij gemeenten concreet bij elk van de vier bouwstenen voor effectief verandermanagement en hebben we bijpassende acties:

Samen met de organisatie stellen wij ethische waardenkaders en positieve veranderdoelen op, zoals we bijvoorbeeld bij de gemeente Rijswijk hebben gedaan. Dit helpt medewerkers richting te geven en maakt het mogelijk werkafspraken en strategieën flexibel aan te passen aan nieuwe inzichten of omstandigheden;
Daarnaast bieden we digitaal leiderschap trainingen aan waarin we deelnemers strategische duiding, inspirerende voorbeelden en concrete handvatten voor lokaal bestuur en beleid aanreiken. Meer hierover, klik hier;
Tijdens AI-trajecten organiseren wij werksessies en interviews waarin medewerkers van alle niveaus betrokken zijn. Co-creatie, feedbackloops en open communicatie zorgen voor breed draagvlak en betrokkenheid bij het bijstellen van werkafspraken en strategie. Meer hierover lees je in de kantcase over het traject AI-ontwikkelstrategie dat we bij de gemeente Tilburg hebben gedaan;
Wij bieden trainingen, inspiratiesessies en kennisdocumenten aan, inclusief ‘train de trainer’-trajecten. Zo ontwikkelen medewerkers kennis, vaardigheden en houdingen om AI verantwoord en flexibel toe te passen, en kunnen zij deze kennis ook doorgeven binnen de organisatie.

Aan de slag?

Wil je weten hoe waarden als basis voor wendbare toepassing jouw organisatie kunnen werken? Nee contact op met een van onze adviseurs bij Native Consulting. Samen helpen we je AI veilig en betekenisvol te integreren.